Jeż – Podstawowe Informacje

W okresie wiosenno-jesiennym do naszej lecznicy trafia wiele jeży europejskich. Są to zwykle zwierzęta pogryzione, po wypadkach komunikacyjnych, zarobaczone i z zapaleniami skóry oraz płuc. Występują głównie na terenach leśnych, pograniczach łąk w parkach i przydomowych ogrodach. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 „w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną” jeże podlegają ścisłej ochronie. Oznacza to, że nie tylko nie wolno ich zabijać i ingerować w ich środowisko, ale też w razie konieczności trzeba im pomóc.
Jeże należą do rzędu owadożernych. Stanowią najstarszą grupę żyjących obecnie prymitywnych ssaków.

Jeże prowadzą nocny tryb życia. Lubią kopać nory, sprawnie pływają, biegają i wspinają się. Są zwierzętami terytorialnymi, samotnikam. W okresie listopada-grudnia zapadają w sen zimowy.

Są to zwierzęta o nocnym trybie (co może być kłopotliwe dla osoby opiekującej się zwierzęciem), żyją w norkach. Są bardzo sprawne we wspinaniu, kopaniu pływaniu i bieganiu. Bardzo terytorialne i samotnicze z wyjątkiem okresu godowego i wychowywania młodych.

Charakterystyczną cechą jeży jest okrywa kolcowa (około 8100 kolcy). Jeże posiadają krótkie, stożkowate kolce (0.5-2.0 cm), pozbawione dodatkowych haczyków, dobrze osadzone w skórze (brak na brzuchu oraz pyszczku) z wiekiem zmienia się barwa, długość i liczba kolcy. Okrywa nie ulega wymianie sezonowej a w przypadku straty kolce całkowicie odrastają (jest to bardzo wolny proces).


PODSTAWOWE INFORMACJE

Długość Życia

1 - 1,5 roku na wolności
3 - 5 lat w niewoli ( nawet 6 - 10 )

Masa Ciała

250 - 700 gram

Temperatura Ciała

35,5 - 37 stopni Celsiusza

Długość Ciała

17 - 25 cm

Dojrzałość Płciowa

2 - 6 miesięcy samiec
6 - 8 miesięcy samica

Sen Zimowy

od listopada, grudnia
do marca, kwietnia

Ciąża

Ciąża trwa 32-36 dni

Ilość Młodych w Miocie

1 - 7 młodych ( średnio 3 )

Wiek Odsadzenia

Stały pokarm podajemy od 3 tygodnia


Żywienie Noworodków Jeży

W przypadku zaburzeń laktacji, porzucenia młodych lub śmierci matki niezbędne jest dokarmianie młodych jeży. Mleko matki jest bogate w tłuszcz i dostarcza wiele energii natomiast poziom laktozy jest bardzo niski (0,07%). Dlatego nie wskazane jest dokarmiane osesków mlekiem krowim lub preparatami mlekozastępczymi dla ludzi.
Do odchowu jeży wykorzystujemy preparaty mlekozastępcze dla psów, ewentualnie kotów (można dodać laktazę).

Podczas karmienia małego jeżyka układa się go na dłoni i drugą ręką podaje pokarm. Oseski do 14 dnia życia wymagają bardzo częstego podawania jedzenia, nawet 10 razy dziennie. Starsze zwierzęta dokarmiamy kocią karmą, gotowanym mięsem, jajkami i serem białym.

Przez pierwsze 3 tygodnie życia jeżyki karmimy co 2-4h (jedzą tak dużo jak chcą) również nocą. Następnie wydłużamy odstępy między posiłkami.
W wieku 4-6 tygodni zaczynamy powoli wprowadzać stałe pokarmy: kocią karmę junior, drobno posiekaną gotowaną wołowinę, drób i cielęcinę, jajecznicę, ser biały.
Temperatura podawanego posiłku powinna być zbliżona do temperatury ciała (32-35 stopni).
Nie zapominamy również o masowaniu brzucha i okolic odbytu po każdym posiłku, najlepiej okrężnymi ruchami za pomocą wilgotnego kłębuszka waty.
Od 6 tygodnia życia można zaczynać stosowanie karmy dla dorosłych zwierząt.

  • Częstotliwość podawania pokarmu
  • Żywienie
  • Tempo przyrostów
  • Dodatkowe informacje

Do ukończenia 14 dnia życia (kiedy jeżyki są jeszcze ślepe) karmimy je nawet 10 razy dziennie.

Do odchowu jeży wykorzystujemy preparaty mlekozastępcze dla psów, ewentualnie kotów (można dodać laktazę).

1-2 g/dzień podczas pierwszego tygodnia życia.
3-4 g/dzień podczas drugiego tygodnia życia.
4-5 g/dzień podczas trzeciego i czwartego tygodnia życia.
7-9 d/dzień aż do ukończenia 60 dni

Pamiętać należy o odpowiednim podgrzaniu pożywienia oraz masażu brzucha i okolic odbytu. Robimy to w celu pobudzenia perystaltyki przewodu pokarmowego tak jak w naturze robi to ich mama.


Żywienie Dorosłych Jeży

Jeże są zwierzętami owadożernymi. W naturalnych warunkach jedzą dżdżownice, żuki, ślimaki, szarańcze, larwy motyli, jaja ptaków. Nie należy podawać owadów zwierzętom trzymanym w niewoli, ponieważ grozi to zarażeniem się pasożytami. Unikamy również surowego i nieświeżego mięsa oraz jaj, gdyż zwierzęta te są bardzo podatne na zarażenie salmonellą.
Do picia podajemy wodę, unikamy natomiast mleka krowiego, ponieważ może powodować ciężkie biegunki.
Jako dodatek wskazane jest podawanie twardych pokarmów np. peletki czy kości do obgryzania. Zapobiega to powstawaniu kamienia nazębnego i towarzyszącym temu chorobom przyzębia. Jeż trzymane w domach jako zwierzęta towarzyszące często cierpią na otyłość, więc szczególną uwagę zwracamy na wielkość posiłków (około 5% masy ciała jeża).

Jeże są zwierzętami owadożernymi, ale trzymane w domach chętnie jedzą gotową karmę dla kotów, gotowane mięso drobiowe, gotowane jaja, biały ser. Częstym problemem jest otyłość, więc wskazane jest karmienie porcjami wielkości 5% masy ciała jeża /dzień.

Jeże karmimy gotową karmą dla kotów, albo sami bilansujemy pożywienie. Pamiętamy, że dieta musi być różnorodna, powinna zawierać 30%-50% białka, 10%-20% tłuszczu.
Drobno pokrojone gotowane mięso, gotowane jajka, ryby surowe lub gotowane po usunięciu ości, można dodać kilka kropli oleju roślinnego. Jako wypełniacz stosujemy płatki owsiane lub otręby pszenne.
Dodajemy warzywa takie jak fasolka, gotowana marchew, groszek, pomidory, zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, sałata).
Z owoców preferowane są banany, winogrona, jabłka, jagody, gruszki.

  • Co Jedzą w Naturze
  • Karmy Komercyjne
  • Jak Przygotować Posiłek
  • Warzywa i Owoce

Jeże są zwierzętami owadożernymi, w naturalnych warunkach jedzą dżdżownice, żuki, ślimaki, szarańcze, larwy motyli, jaja ptaków.

Preferowana jest gotowa karma dla kotów ewentualnie psów.

Drobno pokrojone gotowane mięso, gotowane jajka, drobno pokrojona marchew, otręby pszenne ,płatki owsiane dodatkowo trochę warzyw i owoców.

Warzywa : fasolka, gotowana marchew, groszek, pomidory, zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, sałata).
Owoce : banany, winogrona, jabłka, jagody, gruszki.


Hibernacja / Sen Zimowy

W okresie od listopada-grudnia do marca-kwietnia jeże mogą zapadać w sen zimowy (okres hibernacji trwa średnio 148 dni). Żeby zwierzak mógł zapaść w sen zimowy muszą być spełnione pewne warunki.
1) Jeż musi osiągnąć odpowiednią do przetrwania zimowania masę ciała zazwyczaj jest to 500-600 gram. Minimalna waga to 450 gram, jeże ważące mniej zazwyczaj nie przeżywają zimy.
2) Odpowiednie warunki środowiskowe - spadek temperatury otoczenia poniżej 10 stopni przez kilka kolejnych dni.
3) Zmiany hormonalne
4) Zdobycie i zmagazynowanie odpowiedniej ilości substancji energetycznych, które pozwolą na przetrwanie kilku miesięcy hibernacji ( w okolicy łopatek jest tłuszcz brunatny określony jako "narząd snu zimowego")
W przeciwieństwie do jeża europejskiego, jeż pigmejski nie zapada w długi sen a co najwyżej w krótkie drzemki (jeśli są niesprzyjające warunki). Długa hibernacja u jeża pigmejskiego może być objawem choroby lub błędów w chowie.

Jeże mają zdolność hibernacji. W okresie od listopada-grudnia (kiedy temperatura spada poniżej 10 stopni) do marca-kwietnia zapadają w sen zimowy.

W czasie snu zimowego tracą one 1/3 masy ciała. Spada tempo metabolizmu, serce bije jedynie 5 razy na minutę, podczas gdy w okresie normalnego żerowania jest to 200-280 razy. Częstość oddechów spada z 40-50 na minutę do około 13. Temperatura ciała w zależności od tej w otoczeniu spada nawet do 1 stopnia Celsiusza.
Najczęstszą przyczyną śmierci związaną z hibernacją jest zbyt mała ilość zgromadzonych zapasów tłuszczowych oraz budowanie przez młode niedoświadczone osobniki źle izolowanych gniazd. Poza tym jeśli po wybudzeniu brakuje pożywienia jeże mają małe szanse na przetrwanie.

Zimowisko - miejsce na czas snu zimowego.
Miejscem takim może być garaż, szopa, balkon ,strych, komórka lub inne pomieszczenie gospodarcze gdzie temperatura powietrza wynosi 0 stopni lub mniej. Jeża umieszczamy w dobrze izolowanej skrzyni (najlepiej drewnianej). Gniazdo okresu hibernacyjnego powinno mieć dwie części. W jednej (na zewnątrz) zostawiamy jedzenie (suchy pokarm, peletki) i wodę, druga część wypełniona sianem, liśćmi i papierem przeznaczona jest na sypialnię.

Czas wybudzenia to około 6 godzin. Jeśli zwierzak nie budzi się a za oknem kwiecień w pełni poleca się przeniesienie jeża do cieplejszego miejsca.


  • Warunki Chowu
  • Zabiegi Pielęgnacyjne
  • Oswajanie
  • Zoonozy
  • Najczęściej Występujące Choroby
  • Medycyna Prewencyjna
  • Jeż - Zwierzak Domowy

Warunki W Jakich Przetrzymujemy Jeże

Jeże są z natury zwierzętami żyjącymi samotnie. Utrzymują dystans od innych osobników swojego gatunku (nawet do 18 metrów między samcami), więc powinno się je utrzymywać indywidualnie.
Temperatura powinna być wyższa niż 18 stopi Celsiusza ( jeże pigmejskie nawet 24-26 stopni ).
Klatka jeży powinna być zaopatrzona w domek-kryjówkę najlepiej drewniany, poidło, miseczki na jedzenie i kuwetę. Bardzo lubią półki i powierzchnie do wspinania (uwaga - słabo widzą i kiepsko oceniają wysokość).
Jako ściółki można użyć - trocin, chipsów koksowych, ściółki bawełnianej, ścinków papieru, ligniny lub liści. Unikamy mocno pylących ściółek, drewna cedrowego i sosnowego.
Polecane są również wybiegi poza klatką, ruch jest bardzo ważny dla jeży.

Podstawowe Zabiegi Pielęgnacyjne

  1. Kontrola uzębienia - Podawanie jeżom głównie miękkiego jedzenia sprzyja odkładaniu się płytki nazębnej i rozwijaniu się chorób przyzębia. Warto profilaktyczne podawać im twarde produkty do obgryzania (jeże bardzo lubią żuć) np. peletki, kości małych zwierząt.
  2. Kontrola długości pazurów - Jeśli utrzymujemy jeża na miękkim podłożu może to utrudniać naturalne ścieranie pazurów. Konieczne jest wtedy przycięcie ich za pomocą cążek.
  3. Kąpiele - Żeby utrzymać jeża w czystości można kąpać go (co 4-8 tygodni). Woda do kąpieli powinna mieć niski poziom żeby mógł w niej brodzić i mieć temperaturę ok 25 stopni. Można dodać kilka kropli oliwy z oliwek, jeśli konieczne jest dokładniejsze umycie można użyć miękkiej szczotki i delikatnego szamponu (potem dokładnie spłukać). Po zabiegu skórę i kolce suszymy i natłuszczamy oliwką lub witaminą E.

Przyzwyczajanie Jeża Do Człowieka

Podczas próby oswajania jeża pamiętać należy o jego nocnym trybie życia. Może wiązać się to z brakiem chęci na zabawę w ciągu dnia. Regularne od najmłodszych lat branie na ręce, głaskanie i zabawa sprzyjają nawiązaniu więzi z człowiekiem. Zwierzęta rozpoznają nas głównie po zapachu - przez obwąchiwanie, lizanie i podgryzanie.
Nie należy poddawać się i zaprzestać prób kontaktu z jeżykiem gdyż może to doprowadzić do ich zdziczenia. Podczas zabawy i przytulania warto używać nagród w postaci smakołyków.

Choroby Którymi Możemy Zarazić Się Od Jeży

  • Choroby bakteryjne (salmonella, yersinia pseudotuberculosis, mycobacterium marinum)
  • Choroby wirusowe (Herpesvirus)
  • Choroby Grzybicze (Trichophyton Microsporum)
  • Pokrzywka (Podrażnienia wywołane przez kolce)

Problemy Zdrowotne Jeży

  • otyłość.
  • Przeziębienie (spowodowane niską temperaturą, przeciągami), zakażenia dróg oddechowych.
  • Jeże afrykańskie są wrażliwe na stres co może powodować problemy trawienne.
  • Choroby jamy ustnej i dziąseł.
  • Roztocza, ektopasożyty i endopasożyty.
  • Choroby zakaźne (parwowiroza, kolibakterioza, salmoneloza, wścieklizna).
  • Choroby sercowo-naczyniowe.
  • Nowotwory.
  • Choroby Neurologiczne (WHS).
  • Urazy i rany.

Wskazówki Pozwalające Uniknąć Choroby

Zaleca się coroczne lub półroczne badanie kontrolne (jeże często ukrywają oznaki choroby).
Ważne jest ich regularne ważenie i rewizja diety gdyż zwierzęta trzymane w niewoli są bardzo narażone na rozwinięcie się otyłości i związanych z tym problemów.
Podczas wizyty weterynarz dokładnie omaca zwierze w celu wykrycia ewentualnych guzów.
Pamiętamy również o podatności jeży na choroby przyzębia - wskazane jest podawanie twardego pokarmu, stosowanie enzymatycznej pasty stomatologicznej, a w razie konieczności usuwanie kamienia nazębnego i polerowanie.
Jeże wolno żyjące oraz przebywające na zewnątrz wymagają regularnego odrobaczania.
Nie ma zalecanych dla jeży szczepień ochronnych. Kastracja i sterylizacja z wyboru nie jest konieczna.

Czy Jeże Nadają Się Na Domowych Pupili ?

  • ZALETY JEŻY
    Są małe słodkie.
    Nie stwierdzono alergii na nie.
    Ciche, lubią być utrzymywane w pojedynkę.
    Łatwe w opiece i interesujące.
    Mniej absorbujące niż psy czy koty.
  • WADY JEŻY
    Stosunkowo krótko żyją (max 10 lat).
    Prowadzą nocny tryb życia.
    Mogą być źródłem chorób.

Lek. Wet. Agata Jechowska


  1.  James W. Carpenter: Exotic animal formulary, fifth edition, Elsevier 2018, s. 443-458.
  2.  Aleksandra Krygowska-Jankowska, Michał Jankowski: Jeż - nietypowy pacjent lecznicy weterynaryjnej. Magazyn Weterynaryjny styczeń 2012, nr 176 s. 74-79.
  3.  Joanna Zarzyńska, Paweł Zarzyński: Afrykański jeż pigmejski, Magazyn Weterynaryjny, dodatek online.
  4.  Karolina Szulc, Jeremiasz Szulc: Jeż – zwierzę nie całkiem gospodarskie, ale pożyteczne, Wiadomości Zootechniczne, R. LIII (2015), 4: 138–146.
  5.  Karl Gabrisch, Peernel Zwart:Praktyka Kliniczna: Zwierzęta Egzotyczne, Galaktyka 2008, s. 309-335
  6.  Katherine Quesenberry, James W. Carpenter: Międzynarodowa Konferencja VetCo: Medycyna zwierząt egzotycznych, Warszawa 2018.